Anakartlar

Anakart bilgisayarın temel taşıdır. Bilgisayarda bulunan bütün donanımsal birimler, işlemciden en küçük genişleme kartına kadar direkt ya da dolaylı olarak anakarta bağlanmaktadır. Anakart çevre birimlerin kullandığı portların büyük kısmını tutar ve güç kaynağından gelen gücü sisteme dağıtır. Anakart yoksa bilgisayar da yoktur diyebiliriz.

Anakart Nasıl Çalışır?

Üç değişken ve birbiriyle ilişkili özellikler, modern anakartları tanımlar; şekil faktörü, yonga seti ve bileşenler. Şekil faktörü, bileşenlerin ve kapıların genel yerlerini olduğu kadar anakartın fiziksel boyutunu da belirler. Yonga seti, anakart için gerekli olan bellek ve işlemci tipini tanımlar ve genişleme yuvalarının da dahil olduğu yerleşik donanımı bir derece belirler. Son olarak, yerleşik donanımlar da sistemin çekirdek işlevselliğini belirler.

İyi bir teknisyen, sadece özellikleri tetkik ederek bir müşteriye belirli bir anakart hakkında öneride bulunabilir. Anakart, bütün bilgisayarın işlevini, genişleme yeteneğini ve kararlılığını belirlediği için, anakartın tanınması çok önemlidir.

Şekil Faktörü

Şekil faktörleri, anakartların kasa ve güç kaynaklarıyla çalışmalarını sağlayan, sanayi olarak standartlaştırılmış kalıp ve krokilerdir. Tek bir biçim etmeni üç bileşene de başvurur. Bütün anakartlar büyüklükleri ve yerleşik donanımlarının krokileri değişik, ama şekil itibariyle basit dörtgen ya da kare olarak imal edilirler. Bir anakart, şekil itibariyle uygun imal edildiği kasaya takılmalıdır. Böylece kapı ve yuva kapakları yerine düzgünce uyar.

Güç kaynağı ve anakartın bağlantıları uyuşmalıdır. Farklı şekil faktörleri, farklı bağlantıları belirler. Şekil faktörleri aynı zamanda bilgisayarın içinde havanın dolaşmasından sorumlu olan üç parçanın; kasa, anakart ve güç kaynağının yerleşimini belirlerleyerek, içindeki hava dolaşımını da ayarlar.

Anakart yükseltmelerinin yapılabilmesi ve müşteriye konuya hakim bir öneri verilebilmesi için, teknisyenin şekil faktörünü bilmesi gerekir. Bilgisayar sanayisi, yıllar boyunca AT, ATX, BTX ve benzerleri şekilde adlandırılmış birçok biçim etmeni geliştirmiş ve bir kısmının kullanımını bırakmıştır. Bilgisayarın büyükbaba biçim etmeni olan AT?den başlayalım.

AT Şekil Faktörü

AT şekil faktörü, 1980 yılların başında IBM tarafından icat edildi ve 1990?ların ortalarına kadar anakartlar arasında hakim şekil faktörü olarak varlığını sürdürdü. AT artık yürürlükten kalkmıştır. AT tipi anakartlar, geniş bir klavye girişine sahiptirler ve P8/P9 isimli kendilerine özgü ayrılmış güç prizleri vardır.

AT anakartlar, boy olarak genişten en genişe doğru birkaç çeşitlilik gösterir. Özgün AT anakartlar, 12″ ene ve 13″ boya varan ebatlardaydı. Bilgisayar teknolojisi yeniydi ve klavye gibi daha birçok bilgisayar bileşenlerini çalıştırabilmesine yarayan çeşitli entegreler için bolca yere ihtiyaç duyuyordu.

AT anakartların tek büyük problemi harici kapılarının eksik olmasıydı. Bilgisayarlar ilk icat edildiğinde, ortalama bir bilgisayara takılan cihazlar bir ekran ve bir klavyeydi. AT, bunu idare etmek için tasarlanmıştı.

Yıllar geçtikçe, bilgisayarın arkasına takılan cihazların sayısı büyük bir hızla arttı. Günümüzün ortalama bir bilgisayarına, 1 klavye, 1 fare, 1 yazıcı, 1 veya daha fazla hoparlör, 1 ekran ve belki herhangi bir zaman olmak üzere 4′den 6′ya kadar USB cihazı bağlıdır. Eklenen bu yeni bileşenler için, daha fazla cihaz için daha fazla bağlantısı olan yeni bir standart oluşturması gerekliydi.

Yeni bir şekil faktörü gerektirdiler. İstinasız, bu yeni biçim etmenlerine; fare, yazıcı, ekran, ses ve telefon hatları için gerekli olan bağlantı noktaları bütünleştirildi. AT şekil faktörünün başarısını yakalayan bir türevi, ince yapılı şekil faktörüdür. İlk ince yapılı şekil faktörü LPX?dir. Hakkında anlaşmazlıklar olsa da, kimi kaynaklarca düşük genişletilmiş görünüş olarak adlandırılır. Sonraki günlerde bu NLX ile değiştirildi. NLX?in anlamlı bir açılımı yoktur.

LPX ve NLX şekil faktörleri, yükseltici kartların kullanılmasına imkân veren merkez yükseltici yuvasını sağlayarak ince yapılı pazarın istediğini karşıladı. Genişleme kartları, yükseltici kartlara diklemesine takılıyordu. Yerleşik bağlantıların yükseltici bir kartla bir araya getirilmesi, imalatçıların 4″ ‘den kısa bilgisayarlar üretmesine olanak sağladı.

LPX ve NLX biçim etmenleri ile ilgili gerçek sorun, esnek olmayışlarıdır. Kuşkusuz, fare ve yazıcı gibi cihazlara atanmış bağlantılarda bir problem yaşanmamıştı. Ancak yeni biçim etmenleri ekran ve ses aygıtları için yeni bağlantılar eklediler.

ATX Şekil Faktörü

Yeni bir şekil faktörü için duyulan gereksinim hızla arttı. Daha fazla standart bağlantılara sahip, ama aynı zamanda teknolojideki olası değişimler içinde yeterince esnek bir şekil faktörü gerekiyordu. Bu talep, 1995 yılında ATX?in icat edilmesine öncülük etti. ATX, yavaş bir başlangıçla yola çıktı. Ama 1998 yılı civarında AT?yi sollayarak bugünün en yaygın kullanılan şekil faktörü oldu.

ATX, AT?den AT klavye girişi olmamasıyla ayrılır. Bunun yerine geri panele bütün gerekli kapılar yerleştirilmiştir. Dikkat edilmelidir ki; mini-DIN (PS/2) klavye ve fare kapıları, neredeyse bütün ATX anakartkartlar için standart bir özelliktir.

002a Anakartlar

ATX şekil faktörü, AT?nin üzerine birçok gelişme barındırır. Güç kaynağının yeri daha iyi bir hava dolaşımına müsaade eder. İşlemci ve bellek, erişimi daha kolay bir yere yerleştirilmiştir. Belleklerin kuzey köprüsü ve işlemciye AT anakarlardan daha yakın yerleştirilmesi gibi diğer gelişmeler, kullanıcıya arttırılmış başarım sunar. Daha kısa kabloların korunmaları daha kolaydır ve anakartın iki ya da dört kat saat (clock) hızının üstesinden gelebilecek durumdadır.

ATX?in başarısı, özel kullanımlar için iki yeni alt türün ortaya çıkmasına imkan verdi. MicroATX anakartlar, narin 9,6″ x 9,6″ boyutlarındadır ve standart ATX bağlantılarını kullanmasına rağmen, ATX?den yüzde otuz daha küçüktür. MicroATX anakartlar, standart bir ATX kasasına ya da çok daha ufak MicroATX kasasına uyarlar. Dikkat edilirse bütün ATX anakartlar aynı fiziksel boyuta sahip değillerdir.

003a Anakartlar

Intel, mikro için kullanılan Yunan sembolü ile 1999 senesinde FlexATX adında MicroATX’in bir türevini yarattı. FlexATX anakartlar, kendilerini ATX standartlerinde en ufak anakart yapan, azami derecede 9″ x 7.5″ boyutlarındadır. FlexATX anakartlar standart bir ATX güç kaynağı kullanabilmesine rağmen, birçok FlexATX sistem FlexATX?e özel bir güç kaynağı kullanır. Küçücük bir güç kaynağı, dar olan FlexATX kasasına uyar.

004a Anakartlar

Her ana şekil faktörünün, kendine ait kasasını gerektirdiği akılda tutulmalıdır. AT anakartlar AT kasalara, NLX anakartlar NLX kasalara ve ATX anakartlar da ATX kasalara girerler. Yeni bir kasa alınmadan bir şekil faktörü diğeriyle değiştirilemez. Bu kurala istisna olarak, daha geniş ATX şekil faktörü kasalar, ufak boyutlu şekil faktörü anakartlarını kullanabilirler.

005a Anakartlar006a Anakartlar

007a Anakartlar

BTX Şekil Faktörü

ATX, havalandırma konusunda ün yapmış olsa da, hızlı işlemciler ve güçlü ekran kartlarının yarattığı olağandışı boyutlardaki ısı, bilgisayar sanayisinin bugün BTX, yani geliştirilmiş dengelenmiş teknoloji (Balanced Technology eXtended) adıyla anılan, en “serin” yeni şekil faktörünü yaratmasına sebep oldu. BTX?in, ATX, MicroATX ve FlexATX?in yerine geçecek olan üç alttürü vardır; Standart BTX, MicroBTX ve PicoBTX.

İlk bakışta BTX, ATX gibi gözükebilir. Ancak I/O kapılarının ve genişleme yuvalarının taraflarının değiştiğine dikkat ediniz. Bir BTX anakart, ATX kasanın içine konulamaz. BTX güç bağlantısını değiştirmediği için, BTX güç kaynağı olarak adlandırılan bir güç kaynağı yoktur.

BTX şekil faktöründeki her şey, soğutmayı arttırmaya yönelik tasarlanmıştır. BTX kasalar önden soğuk havayı alır ve arkadan sıcak havayı dışarı atar. İşlemciler, kasanın önünden gelen soğuk havadan istifade etmeleri amacıyla ön tarafa taşınmışlardır. BTX, ısıl birim adı verilen ve özel bir ısı alıcı ile fandan oluşan takım tanımlar. Isıl birimin fanı, ATX yönteminin tersine havayı içeri üfleyeceğine, işlemcinin sıcak havasını doğruca kasa dışına gönderir. BTX standartı, açıkça ATX?den çok daha soğutulmaya müsaittir. Fakat bilgisayar sanayisinin yeni bir şekil faktörüne geçmek gibi büyük bir değişikliği yapabilmesi için zaman gerekmektedir.

Sonuç olarak, BTX sanayi üzerinde henüz büyük bir etki yaratamamıştır ve BTX anakartlar, kasalar ve ısıl birimler halen epeyce nadirdir. Zamanla BTX büyük bir olay haline gelebilir ya da ilgisizliğin bulutları içerisinde kaybolup gidebilir, bunu ancak zaman gösterecek.

Tescilli Şekil Faktörleri

Dell ve Sony gibi birçok bilgisayar yapımcısı firma, sadece kendi kasalarında çalışan anakartlar üretirler. Tescilli anakartlar, bu firmalara jenerik olanlardan daha fazla göze çarpan sistemler yaratmalarını sağlarlar. Bunun bir sonucu olarak da sizi yetkili satıcılardan servis ve geliştirmeler almaya zorlarlar. Tescilli sistemlerde göreceğiniz özelliklerden bazıları NLX şekil faktöründe olduğu gibi yükseltici kartlardır. Bunlar anakartın bir bölümünü ana parçadan ayırır ve bir çeşit kabloyla ve kendine özgü güç bağlantılarıyla bağlar.

Yedek parçaların pahalı olması ve kolayca elde edilememeleri, tescilli kartların teknisyenlerin deliye dönmesine neden olabilir.

Chipset

Her anakart bir chispet, diğer bir ifadeyle yonga setine sahiptir. Yonga seti, bir anakartın kabul edebileceği işlemci tipini, bellek tipini ve boyutunu, anakartın desteklediği harici ve dahili cihazları belirler. Önceki bölümlerde öğrenildiği üzere, bir bilgisayarın yonga setindeki entegreler; işlemci, bellek ve giriş/çıkış cihazları arasında iletişim kuran bir elektronik ara yüz görevini görür. Yonga setleri özellik, başarım ve istikrar yönünden çeşitlilik gösterirler, bu yüzden satın alma ve belirli bir anakart önerme konusunda önemli birer unsurlardır. İyi teknisyenler yonga setlerinin ne olduğunu bilirler.

08 Anakartlar 09 Anakartlar

Yonga setleri işlemci ve sistemdeki diğer aygıtların arasındaki iletişimi kolaylaştırdığından dolayı, bileşke entegreler anakartta oldukça ortaya yerleştirilirler. Birçok çağdaş yonga seti, kuzey ve güney köprüsü olmak üzere iki birincil entegreden oluşur.

010 Anakartlar

Intel anakartlardaki kuzey köprüsü yongası, önceki kısımlarda belirtildiği üzere işlemcinin bellek ile çalışmasına yardımcı olur. AMD anakartlarda kuzey köprüsü, bellek denetleyicisi işlemci içinde yerleşik olduğu için ekran kartı ile iletişimi sağlar. Kullanımdaki kuzey köprüsü yongaları, daha fazla iş yapar ve çok ısınırlar. Bu yüzden kendi ısı alıcılarına ve fan montajlarına sahip olabilirler.

011 Anakartlar

Güney köprüsü, kimi genişleme yuvaları ve yerel sürücüler gibi büyük depolama sürücülerinin üstesinden gelir. Birçok güney köprüsü ayrıca bir soğutmaya ihtiyaç duymazlar. Yongayı açıkta bırakır ve tek bir ısıl alıcı ile pasif bir şekilde soğuması sağlanır. Güney köprüsü, Intel gibi üreticinin görülebileceği yegâne yerdir.

012 Anakartlar

Birçok anakart, disket sürücü, kızılötesi bağlantılar, paralel kapılar ve modemler gibi çok eski teknolojileri desteklerler. Her ne kadar bu eski teknolojileri desteklemek bir zamanlar güney köprüsünün işi idiyse de, çağdaş yonga setlerinin pek azı bu cihazları desteklemeye devam eder. Anakart üreticileri, bu küçük işleri üstlenmesi için süper I/O adı verilen üçüncü bir entegre eklediler.

Sistem ROM yongası, bir arka plan şeklinde, yonga setine BIOS için destek verir. Yonga seti, yapacağı diğer işler için halen desteğe ihtiyaç duymaktadır. Öyleyse, genişleme cihazları BIOS?a nasıl erişiyor? Tabi ki çağdaş yonga setleri içinde olduğu gibi bu işi yazılım sürücüleri üstlenir. Günümüz yonga setlerinin tüm özelliklerinin kullanılabilmesi için, belirli işletim sistemi için uygun sürücülerin yüklenmesi gerekir. Yazılım sürücüleri olmadan, tüm özellikleri etkin ve kararlı bir şekilde çalışacak bir bilgisayar kurulamaz. Bütün anakartlar, sürücü yazılımları, yardımcı programları ve anti-virüs gibi özel ek programları barındıran bir CD ile birlikte gönderilirler.

013 Anakartlar

Sınırlı sayıda yonga seti üreticisi vardır. Hem Intel hem AMD yonga seti üretirler. Ama işlemci pazarını yönetseler bile yonga seti pazarında önemli rakipleri vardır. İki üçüncü parti yonga seti üreticisi, VIA Technologies ve NVIDIA Corporation, bazı yaygın yonga setlerini üretirler. Anakart üreticileri, anakart özellikleriyle uyuşan yonga setlerini sistemlerine dahil ederler.

016 Anakartlar 017 Anakartlar

Kimi firmalar Intel ve AMD?nin ikisi içinde yonga seti üretirken, kimileri sadece birini desteklemeyi seçer. Yonga seti firmaları, birkaç senede bir yükselir ve düşerler. Bir firma, bir başkası tarafından tahtından edilene kadar önemli bir tepe noktasına sahip olarak gözükür.

Yonga seti üreticileri, her zaman güney ve kuzey köprüsü terimlerini kullanmazlar. AMD tabanlı yonga setleri bu terimleri kullanmaya eğilimlidirler, ama Intel tabanlı anakartlar kuzey köprüsü için bellek denetim merkezi (BDM), güney köprüsü için I/O denetim merkezi (IDM) terimlerini tercih ederler. Resmi isimlerinden bağımsız olarak, kuzey ve güney köprüsü yaygın kullanılan terimlerdir. Bu kaynak tüm chipsetlerle ilgili bilgileri bulunduramaz. Ancak aşağıdaki tablo, öneri ve satın almak maksadıyla anakartları araştırdığınızda bir fikir verebilir.

Öyleyse iyi bir teknisyen neden yeni yonga setlerini detaylarıyla bilmek zorundadır? Yonga seti anakartın bütün özelliklerini olduğu kadar işlemcinin de bir takım yeteneklerini tanımlar. Teknisyenler, yonga setleri üzerinde tartışmayı severler ve uzman bir teknisyenin iki yonga seti arasındaki farkı bilmesini beklerler. Ayrıca müşterinizin ihtiyaçlarına uygun bir anakart da önerebilmeniz gerekmektedir.

Yerleşik Bileşenler

Bir anakartın bağlantıları ve kabiliyeti, bazen kullandığı yonga setinden farklılık gösterebilir. Bu farklılık birkaç sebepten meydana gelebilir. Birincisi, belirli bir yonga seti sekiz USB kapısına destek verebilir, ama maliyeti düşürmek için üretici kapıların sadece dördünü dahil edebilir. İkincisi, anakart üreticisi, yonga setinin desteklemediği ek özellikleri, ilave yonga setleriyle eklemek isteyebilir.

Genel bir örnek, FireWire özelliğini destekleyen anakartlardır. Bulabileceğiniz diğer teknolojiler yerleşik ses kartları, yerel sürücü RAID denetimleri, ve modem ve ağ kartları için AMR veya CNR yuvalarıdır.

USB/FireWire

Birçok yonga seti USB?ye destek verir ve anakartların çoğu FireWire özelliği ile birlikte gelir. Ama iki farklı anakart kapı düzenlemesini aynı sunmaz. Örneğin benim anakartım sekiz USB ve iki FireWire kapısına müsaade ederken, anakartın arkasına bakarsanız sadece dört USB ve bir FireWire kapısı görürsünüz. Peki, diğer kapılar nerede?

019 Anakartlar

Bu anakart, diğer dört USB ve bir FireWire kapıları için özel bağlantılara sahip ve anakart bağlamanız gereken fişlerle geliyor. Bu donanımlar tipik biçimde kasanın arkasındaki ek yuvalardan birini kullanır.

Bu fiş bağlantıları standartlaştırılmıştır. Böylece birçok kasa fişlerle bağlanmış yerleşik ön USB/FireWire kapılarına sahiptir. Bu, USB bellek ya da dijital kamera gibi sıklıkla takıp çıkarmak istediğiniz USB ve FireWire cihazları için çok elverişlidir. Ayrıca disket sürücü gibi, 3.5″ sürücü kutularına giren, ön eklenti USB veya FireWire cihazları da alabilirsiniz.

Ses

Pek çok anakart kendi üzerlerinde yerleşik ses entegreleri ile gelirler. Genellikle bu yongalar düşük ses kartlarına kıyasla bile düşük kalite kalırlar, ama yerleşik ses entegreleri ucuzdur ve yuva kaplamazlar. Bu bağlantılar ses kartları üzerinde kullanılanlarla özdeştir.

RAID

RAID (redundant array of of independent devices), fazlalık bağımsız cihazlar anlamına gelir ve anakartlarda oldukça yaygındır. Bir çok RAID tipi vardır, ama anakartlardaki RAID genellikle sadece aynalamaya (aynı bilginin, sürücünün bozulması halinde güvenliğini sağlamak amacıyla iki ayrı sürücü tarafından saklanmasına) veya şeritlemeye (hızı arttırmak için bilginin iki sürücüye yayılarak yazılmasına) izin verir. RAID, faydalı fakat karışık bir konudur.

AMR/CNR

021 Anakartlar

Amerikan Federal İletişim Alt Kurulu (FFC) herhangi bir elektronik cihazı istenmeyen elektronik sinyaller yaymadığına dair tasdik etmelidir. Bu süreç biraz pahalıdır. Bu nedenle 1990?ların sonlarında Intel işitsel modem yükseltici (AMR) adlı özel bir yuva geliştirdi. AMR yuvası, AMR cihazları (modemler, ses ve ağ kartları) çalıştırmak için özelleştirilmiştir.

Bir FFC sertifikası alan AMR cihaz tipi, anakartlarda kullanılacak her aynı tip parçanın sertifika işlemlerine tabii tutulmasına gerek kalmadan kullanılabilir. AMR hızla CNR (iletişim ve ağ yükseltici) ile değiştirildi. Birçok anakart üreticisi bu yuvaları 2000?lerin başlarında kullandı. Ama anakart üreticilerinin çoğunluğunun basitçe yerleşik ses ve ağ sistemlerini kullanmaları yüzünden bu yuvalar yaygınlıklarını kaybettiler.

Yorum Yapabilmek İçin Üye Girişi Yapmanız Gerekmektedir.

anakartlar